Stóru dyggðirnar

                            

                    Hver hafa verið viðmið okkar gegnum tíðina? Gerð var Gallupkönnun fyrir um 10 árum síðan um þær dyggðir, sem  Íslendingar mætu mest. Gaman að rifja upp niðurstöðurnar ( í röð mikilvægis ): Heiðarleiki (“yfirburðasigur”), hreinskilni, jákvæðni, traust, dugnaður, fjölskyldu- og vináttutengsl, heilsa. Gildi þessara almennu gilda er að “efla sameiginlega vellíðunarþátt lífsins á varanlegan hátt” ( Þórunn Erlu- og Valdimarsdóttir, rithöfundur). Ekki eitt aukatekið orð um eignarétt, Range Rover, stofnhlutabréf. Raunar einnig lítið fjallað um menntun og starfsframa. Við höfum greinilega trúað þeim hugarburði þá einsog nú þegar við slengjum frasakennt enn fram að við séum séum svo svakalega menntuð.          

Vissulega má svosem einnig deila um hvort “heilsa” teljist til dyggða, nema þá helst til dyggða heilbrigðisstéttanna.              

Þarna voru teknar saman sjö dyggðir svo bera mætti saman við gömlu, góðu Dyggðirnar sjö, sem gjarnan eru nefndar hinu kristnu dyggðir, einsog þær hafi verið fundnar upp í kristninni. Þær voru: Viska, hugrekki, hófstilling, réttlæti, trú, von, kærleikur. Þessar dyggðir fengu allar form í höndum myndlistarfólks og voru sýndar sumarlangt árið 2000 í Stekkjargjá á Þingvöllum. Ættu að hafa vakið hugleiðingar margra Íslendinga. Sorglegt hvað viskan hrapaði strax aftur útaf vinsældalistanum.        

Allt er þetta sætt og fallegt. En hvorki verður þessum dyggðum beinlínis í orð komið í stjórnarskrá eða lögum. Og nú hefur stjórnlagaþingi verið búið sérstakt veganesti af Þjóðfundinum: Jafnrétti, lýðræði, mannréttindi, réttlæti, frelsi, virðing, ábirgð. Nokkru neðar í röðinni er t.d. auðlind. Nú er verkefnið að bræða þessi hugtök um samfélagsleg gildi við dyggðirnar frá fyrri tímum. Þar leynast strax átökin. Þau eru auðvitað pólitísk. Það þýðir ekkert að horfa framhjá því og væri líklega jafnvel hræsni að halda öðru fram.           

Útfærsla eftirsóttustu gilda okkar er sannarlega ekki einsleit. Páll Skúlason, prófessor, orðaði það svona ( TMM 2, 2009): “Og þá skiptir höfuðmáli hvernig þeir (fræðimenn ) hugsa sér samfélagið, hvort þeir líta á það sem “ hagsmunafélag sérhagsmunanna” eða sem “ félagsskap hugsandi vera” “. Þessi hugsun lá mér töluvert í sinni í pistlinum  um fulltrúaval inná Stjórnlagaþingið og taktík til að ná fram pólitískum tilgangi.  Páll segir í sömu grein: “Við verðum sífellt að takast á við það ( lausn óvæntra úrlausnarefna ) sem við verðum að bregðast við sameiginlega. Þess vegna er ný sköpun(leturbr. ÓM) hvergi brýnni en í stjórnmálum, þar þurfa menn endalaust að leita nýrra leiða til að móta samlífið, setja niður ágreining.......”        

Vissulega er það ekki stjórnarskráratriði að “bregðast við sameiginlega” frá degi til dags, en minna má nú rota en dauðrota, ef ekki er talin þörf fyrir ötula nýsköpun á margra hundrað ára fresti á vettvangi stjórnarskrárinnar. Einsog kemur fram í ofangreindum samanburði á mismunandi gildum ríkjandi á hverjum tíma, þá finnst mér gefa augaleið að þessa eigi einnig að kenna stað í stjórnarskrá svo hún verði ekki einsog hver annar sýningargripur á Þjóðminjasafninu.                    Þarna er vandinn. Mikill vandi. Hvað er eiginlega lýðræði? Er það lýðræði að örflokkar komist til valda vegna pólitískra kringumstæðna og geti gegnsýrt samfélagið með víðtækum völdum sér, flokksmönnum og venslaliði til handa. Að þingmaður kjörinn gegnum hugmyndafræði ákveðins flokks geti allt í einu sagt “nú á ég mig sjálf” og gengið til liðs við einhvern annan flokks, sem, kjósendur hans sjálfs hafa hafnað?       

Stjórnlagaþing getur svarað mörgu af þessu með því að lýsa verklagi. Réttlæti. Frelsi. Allt ber að sama brunni. Lýsa hvernig okkur ber að lifa saman skv. þeim anda sem skilgreina þarf á markvissan hátt í sæmilegri sátt.

Annars verður þetta hreint orðagjálfur.